Nieuwe studies met co-enzym Q10 (ubiquinon en ubiquinol) (2024)

Chronisch hartfalen is een invaliderende ziekte die gepaard gaat met een verlaagde co-enzym Q10-status in bloedplasma en hartweefsel, welke correleert met de ernst van de aandoening.(1,9) Langdurig gebruik van statines verdiept het co-enzym Q10-tekort nog verder. In verschillende klinische studies en meta-analyses is aangetoond dat suppletie met co-enzym Q10 symptomen (waaronder vermoeidheid, kortademigheid, oedeem, boezemfibrilleren), functionele capaciteit (pompfunctie van het hart, [linker]kamer slagvolume) en kwaliteit van leven significant verbetert bij mensen met hartfalen en uitstekend wordt verdragen.(9-12) De Q-SYMBIO studie heeft bovendien voor het eerst aangetoond dat de sterftekans bij mensen met hartfalen significant daalt door aanvullende co-enzym Q10-suppletie.(10) In deze grote, dubbelblinde multicenter studie (uitgevoerd in 9 landen) kregen 420 volwassenen met ernstig hartfalen (New York Heart Association [NYHA] klasse III of IV) gedurende 2 jaar ubiquinon (3x100 mg/ dag) of placebo naast de standaardbehandeling. Na 2 jaar was de functionele status (NYHA criteria) in de Q10-groep significant verbeterd, vergeleken met de placebogroep. De (gemiddelde) bloedspiegel van NT-proBNP (N-terminal pro–B type natriuretic peptide), een biomarker voor cardiale disfunctie, was in beide groepen met meer dan de helft gedaald; het verschil tussen de co-enzym Q10- en placebogroep was niet significant. Vermoedelijk waren vooral patiënten met de hoogste NT-proBNP waarden overleden.

De primaire uitkomstmaat over de hele studieperiode was de tijd tot een eerste majeure cardiovasculaire gebeurtenis (cardiovasculaire sterfte, ongeplande ziekenhuisopname vanwege ziekteverergering, dringende noodzaak tot harttransplantatie, mechanische ondersteuning bloedcirculatie). Co-enzym Q10-suppletie zorgde voor significante verlaging (met 43%) van de kans op een majeure cardiovasculaire gebeurtenis; na 2 jaar was bij 15% van de mensen in de co-enzym Q10-groep, tegenover 26% in de placebogroep, sprake van een majeure cardiovasculaire gebeurtenis. Co-enzym Q10 halveerde de kans op sterfte door alle oorzaken; 18 personen (10%) in de co-enzym Q10-groep, tegenover 36 (18%) in de placebogroep waren na 2 jaar overleden.(10) De Deense cardioloog professor Mortensen doet al jaren wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van co-enzym Q10 bij hartfalen. Hij betoogt dat er inmiddels solide wetenschappelijk bewijs is dat Q10 hartfalen verbetert en de overlevingskans sterk verbetert. De wetenschappelijke onderbouwing is voldoende om Q10 in de standaardbehandeling van hartfalen op te nemen.(4,9,11) Voor een voldoende hoge plasmaspiegel van co-enzym Q10 bij hart- en vaatziekten zoals hartfalen (minimaal 3-3,5 μg/ml) is ten minste 300 mg ubiquinon (met verbeterde absorptie) of circa 150 mg ubiquinol per dag nodig. Ubiquinon uit voedingssupplementen wordt vergeleken met ubiquinol slecht opgenomen. Door verschillende productiemethoden (geëmulgeerd ubiquinon, ubiquinon in oliebasis, liposoomvorm of nanopartikels) kan de absorptie van ubiquinon worden verbeterd. Beter is echter om te kiezen voor een supplement met ubiquinol.

De endogene synthese van co-enzym Q10 daalt met het ouder worden, met name vanaf 40 jaar. Bovendien is van de totale hoeveelheid co-enzym Q10 (ubiquinol en ubiquinon) een groter percentage geoxideerd (ubiquinon). Preventieve suppletie met co-enzym Q10 (bij voorkeur ubiquinol) komt de gezondheid van ouderen ten goede. In de vier jaar durende placebogecontroleerde KiSel-10 studie met 443 gezonde ouderen (70-88 jaar) is aangetoond dat de kans op cardiovasculaire sterfte significant daalt door het gebruik van co-enzym Q10 (200 mg ubiquinon/dag), in combinatie met selenium (200 mcg/ dag).(5) Veel Europeanen hebben een lage inname van selenium, dat als onderdeel van het selenoproteïne thioredoxinereductase (TrxR1) zorgt voor recycling van geoxideerd co-enzym Q10 (ubiquinon) naar de antioxidantvorm ubiquinol. In de suppletiegroep overleed 5,9% van de deelnemers als gevolg van hart- en vaatziekten, tegenover 12,6% in de placebogroep (daling sterftekans 54%). Co-enzym Q10- en seleniumsuppletie leidde tot een significant lagere spiegel van NT-proBNP en een significant betere hartfunctie, vastgesteld met echocardiografie.(5) Vijf jaar na afloop van de interventiestudie was de cardiovasculaire sterfte in de voormalige suppletiegroep nog steeds de helft lager dan in de placebogroep.(13)

In een observationele studie van een andere onderzoeksgroep werd een significant invers verband gevonden tussen de serumspiegels van ubiquinol en NT-proBNP bij 871 gezonde volwassenen (gemiddeld 52 jaar), hetgeen suggereert dat een goede co-enzym Q10-status beschermt tegen cardiale disfunctie.(14) Toename van de NT-proBNP spiegel is geassocieerd met een grotere kans op hartinfarct, beroerte, hartfalen en plotse hartdood.

Intensieve fysieke inspanning heeft een negatieve invloed op de co-enzym Q10- spiegel in bloedplasma en spierweefsel door verhoging van het co-enzym Q10- verbruik, met name bij jonge sporters. Bij ouderen kan intensieve lichaamsbeweging juist een positieve invloed hebben op de co-enzym Q10-plasmaspiegel, terwijl een zittende levensstijl gepaard gaat met een lagere co-enzym Q10- spiegel.(15) De oorzaak van dit verschil tussen jongere en oudere volwassenen is nog onduidelijk. Co-enzym Q10 is essentieel voor de energieproductie in spiercelmitochondriën, belangrijk voor kracht en uithoudingsvermogen, en beschermt spierweefsel tegen beschadiging door inspanningsgeïnduceerde oxidatieve stress en ontsteking, waardoor het lichaam sneller herstelt na sporten.(16) Een groep van 32 jonge beoefenaren van kendo (een Japanse zwaardvechtkunst) nam gedurende 11 dagen (vanaf een week voorafgaande, en gedurende een trainingskamp van 4 dagen) 600 mg ubiquinol per dag in of placebo.(59) Ubiquinolsuppletie remde stijging van de diastolische bloeddruk door training, vergeleken met placebo, maar had geen significante invloed op inspanningsgeïnduceerde spierschade, vermoedelijk door een te korte suppletieperiode.(59) Er zijn aanwijzingen dat ubiquinol (200 mg/dag gedurende 2 weken) rode bloedcellen beschermt tegen afbraak door inspanningsgeïnduceerde oxidatieve stress; dit draagt bij aan een goede weefseloxygenatie tijdens inspanning.(17) Co-enzym Q10 (5 mg/kg/dag gedurende 14 dagen) remde bij een kleine groep (mannelijke) middellange afstandslopers inspanningsgeïnduceerde verhoging van lactaat (eindproduct van anaërobe glycolyse en biomarker voor verminderde weefseloxygenatie) en verlaagde de spiegels van malondialdehyde (een oxidatieve stress biomarker) en ontstekingsmediatoren (interleukine-6 [IL-6], tumornecrosisfactor- alfa [TNF-α], C-reactief proteïne [CRP]) in serum.(18) Daarnaast steeg de totale antioxidantcapaciteit in plasma significant.

Bij een groep jonge gezonde topatleten (rond 20 jaar) die trainden voor de Olympische Spelen, resulteerde de combinatie van training en suppletie met ubiquinol (300 mg/dag gedurende 6 weken) in significante verbetering van de lichamelijke conditie met 11%, gemeten met een maximale inspanningstest op de fietsergometer (uitgedrukt in Watt per kilogram lichaamsgewicht), terwijl de placebogroep na 6 weken trainen 8,5% beter presteerde.(19) Voor verbetering van de sportprestatie door ubiquinol moet de co-enzym Q10-plasmaspiegel na ubiquinolsuppletie waarschijnlijk minimaal 2,5-3,5 μg/ml zijn. Sporters hebben vermoedelijk 200-300 mg ubiquinol per dag nodig om het co-enzym Q10-gehalte in bloedplasma en spierweefsel voldoende te verhogen (een dosis van 100 mg/dag is ontoereikend gebleken).(19)

De vruchtbaarheid bij vrouwen neemt dramatisch af vanaf 32-jarige leeftijd, met name door leeftijdsgerelateerde afname van de eicelkwaliteit en –kwantiteit. Onderzoekers hebben in preklinisch onderzoek vastgesteld dat mitochondriale disfunctie in eicellen een belangrijke oorzaak is, en mede wordt veroorzaakt door afname van de co-enzym Q10-synthese in eicellen (dit is in-vitro aangetoond met oöcyten van mensen en muizen).(20) Bij oudere muizen zorgde verhoging van de co-enzym Q10-status (naar het niveau van jonge dieren) dat de eicellen in goede conditie bleven en meer jongen werden geboren. Er zijn aanwijzingen uit humane studies dat verlaging van de co-enzym Q10-status bij vrouwen boven 30 jaar bijdraagt aan toename van de kans op een spontane abortus.(20) Theoretisch kunnen vrouwen, die op latere leeftijd zwanger willen worden, overwegen vanaf 30 jaar co-enzym Q10 (bij voorkeur ubiquinol) te gebruiken om de co-enzym Q10-status op peil te houden. Of dit daadwerkelijk helpt de zwangerschapskans op latere leeftijd te verbeteren, moet nog worden onderzocht.( 20)

Oxidatieve stress (bijvoorbeeld door zware metalenbelasting) heeft een negatieve invloed op de spermatogenese en is een belangrijke oorzaak van vruchtbaarheidsproblemen bij mannen. Bij oligospermie bevat sperma minder dan 20 miljoen zaadcellen per milliliter, terwijl het er normaliter 30 miljoen per milliliter zijn. Om vast te stellen of ubiquinol helpt tegen oligospermie, gebruikten 60 mannen (20- 40 jaar) met oligospermie gedurende 6 maanden 150 mg ubiquinol per dag. Dit resulteerde in toename van de concentratie zaadcellen met 53%, met significante verbetering van de beweeglijkheid van spermatozoën.(21) Ubiquinolsuppletie (200 mg/dag gedurende 26 weken) was in een andere (placebogecontroleerde) studie met 228 proefpersonen effectief bij idiopathische OAT (oligo-asthenoteratozoöspermie; sperma met te lage concentratie zaadcellen, die onvoldoende bewegen en een afwijkende vorm hebben, met onbekende oorzaak).(22) De onderzoekers zagen een positief verband tussen de duur van ubiquinolsuppletie en verbeteringen van de concentratie zaadcellen, zaadcelbeweeglijkheid en -morfologie. Aan het einde van de studie waren de drie parameters met respectievelijk 82%, 32% en 24% verbeterd.(22) Bij mannen met OAT die een hogere dosis ubiquinol innamen (2x300 mg/dag gedurende 12 maanden) trad verbetering op van concentratie, beweeglijkheid en morfologie van zaadcellen met respectievelijk 114%, 105% en 79%. In de periode van twee jaar vanaf het begin van de studie werd 34,1% van de partners zwanger na gemiddeld 8,4 maanden (zonder behandeling met ubiquinol was dit percentage 6,4%).(23) De onderzoekers gaven aan dat met ubiquinol veel betere resultaten waren bereikt dan met ‘gewone’ co-enzym Q10 (ubiquinon), dat ze in eerder onderzoek hadden gebruikt.

Diverse studies van een Spaanse onderzoeksgroep leveren nieuw wetenschappelijk bewijs dat co-enzym Q10- suppletie helpt bij fibromyalgie.(24-32) Fibromyalgie is een chronisch pijnsyndroom gekarakteriseerd door gegeneraliseerde hyperalgesie (verhoogde pijngevoeligheid) met een breed scala aan symptomen zoals uitputting, gewrichtsstijfheid, depressie, hoofdpijn en slaapproblemen. Disfunctie van mitochondriën, disregulatie van de AMPK signaalroute (Adenosine Monophosphate-activated Protein Kinase is de centrale regulator van de celstofwisseling en energieproductie), activering van NLRP3 inflammasome (NOD like receptor family, pyrin domain containing 3), oxidatieve stress en een co-enzym Q10-tekort zijn met elkaar samenhangende pathofysiologische factoren bij fibromyalgie, die worden beïnvloed door co-enzym Q10- suppletie.(24-33) Zo dragen een verlaagde activiteit van de AMPK signaalroute en mitochondriale disfunctie (met toename van oxidatieve stress) vermoedelijk bij aan chronische pijn en depressie door activering van het NLRP3 inflammasome, een complex van eiwitten behorende tot de aangeboren afweer, dat de productie stimuleert van de ontstekingsbevorderende cytokines interleukine-1β (IL-1β) en IL-18.(25,33,34)

In een placebogecontroleerde studie met fibromyalgiepatiënten is aangetoond dat Q10 (3x100 mg/dag) activering van het NLRP3 inflammasome remt en de serumspiegels van IL-1β en IL-18 verlaagt.(24,25) Disregulatie van de serotonerge neurotransmissie speelt ook een rol bij fibromyalgie.( 29) Serotonine is van belang voor pijnperceptie, slaap, energieniveau, cognitie en stemming. In een placebogecontroleerde studie slikten 20 fibromyalgiepatiënten met depressieve klachten een supplement met co-enzym Q10 (3x100 mg/ dag gedurende 40 dagen) of placebo.(29) Co-enzym Q10-suppletie zorgde voor significante verbetering van het serotonineen co-enzym Q10-gehalte in bloedplaatjes (indicatief voor de co-enzym Q10-status in de hersenen) en significante afname van depressieve klachten. De onderzoekers vermoeden dat co-enzym Q10 de serotonerge neurotransmissie mede verbetert door verlaging van oxidatieve stress en verbetering van de cellulaire energieproductie.( 29) In een studie met 20 fibromyalgiepatiënten is een significante negatieve correlatie gevonden tussen het co-enzym Q10-gehalte in (mononucleaire) bloedcellen en de mate van hoofdpijn (gemeten met VAS; visuele analoge schaal en HIT-6; Headache Impact Test).(27) Q10 suppletie (3x100 mg/dag gedurende 3 maanden) leidde tot significante afname van hoofdpijn en andere fibromyalgieklachten.

In drie pilotstudies hadden in totaal 19 fibromyalgiepatiënten baat bij co-enzym Q10-suppletie (3x100 mg/dag gedurende 3-9 maanden).(28,31,32) De onderzoekers zagen significante verbeteringen in FIQscore (Fibromyalgia Impact Questionnaire, deze evalueert pijn, vermoeidheid, stijfheid, angst, depressie), aantal tenderpoints (pijnpunten in met name nek, schouders, lendenstreek en heupen), algemene pijnscore (widespread pain index), score voor pijn, slaap en vermoeidheid (VAS, visuele analoge schaal), depressiescore (BDI, Beck Depression Inventory), SLC-90-R (Symptom Checklist-Revised) en 1990 ACR, 2010 ACR diagnostische criteria (American College of Rheumatology Diagnostic Criteria of 1990 and 2010).(28,31,32)

Een verlaagd co-enzym Q10-gehalte in speeksel en leukocyten bij een groep fibromyalgiepatiënten werd gecorrigeerd door co-enzym Q10 suppletie; dit ging gepaard met significante verbetering van klinische symptomen.(31) In een iets grotere klinische studie slikten 20 volwassenen met fibromyalgie gedurende 40 dagen co-enzym Q10 (300 mg/dag) of placebo.(24) Co-enzym Q10 suppletie leidde ook in deze studie tot significante daling van de FIQ-score (met name op het gebied van pijn, uitputting en ochtendvermoeidheid), pijnscore en aantal tenderpoints. Ondanks dat meer klinisch onderzoek nodig is, is het zeker te overwegen co-enzym Q10 in het behandelplan van fibromyalgie op te nemen.

Bij autismespectrumstoornis spelen oxidatieve stress en mitochondriale disfunctie waarschijnlijk een belangrijke rol in het ziekteproces, net als bij veel andere neuropsychiatrische ziekten. In een patiënt-controle onderzoek met 45 kinderen (4-12 jaar) met autisme en 50 gezonde controles is in urine het antioxidantgehalte gemeten evenals biomarkers voor oxidatieve stress, waaronder TBARS (thiobarbituric acid reactive substances), eiwitcarbonyls en lipidenhydroperoxides. De urine van autistische kinderen had een significant lager gehalte aan antioxidanten en significant hoger gehalte aan oxidatieve stress biomarkers, vergeleken met urine van gezonde controles. Bovendien was het antioxidantgehalte negatief gecorreleerd, en het gehalte oxidatieve stress biomarkers positief gecorreleerd met de ernst van autisme.(35)

Een pilotstudie laat voor het eerst zien dat de antioxidant ubiquinol gunstige effecten kan hebben bij autisme.(36) Een groep van 24 kinderen (3-6 jaar) met autisme (volgens DSM IV criteria en Childhood Autism Rating Scale) slikte gedurende 3 maanden ubiquinol (2x50 mg/dag). Dit leidde tot verbetering van symptomen van autisme (betere communicatie met ouders bij 12% van de kinderen, betere verbale communicatie bij 21%, meer spelen met vriendjes bij 42%, beter slapen bij 34%, afname voedselafwijzing bij 17%, afname agressie bij 13% en daling zelfverwonding bij 14%). Effecten van ubiquinolsuppletie werden alleen gezien bij kinderen met een (totale) Q10-plasmaspiegel boven 2,5 μmol/l.(36) De plasmaspiegel van Q10 steeg door ubiquinolsuppletie van gemiddeld 0,5 naar 3 μmol/l. Het is mogelijk dat ubiquinol als cofactor van VDAC (voltage-dependent anion channel) zorgt voor verbetering van de VDAC-functie in celmembranen van hersencellen.(37) Bij kinderen met autisme worden mogelijk auto-antilichamen gevormd tegen VDAC, een eiwit dat belangrijke moleculen en ionen langs de celmembraan transporteert, fungeert als (transmembraan) NADH dehydrogenase (een membraanenzym) en essentieel is voor de normale hersenfunctie.

Zoals bekend verlagen statines de cholesterolspiegel, maar hebben ze ook een negatieve invloed op de co-enzym Q10- status. Daarom is aanvullende suppletie met co-enzym Q10 belangrijk. Een veel voorkomende bijwerking van statines, myopathie (spierzwakte, spierpijn), is waarschijnlijk mede het gevolg van een verlaagde co-enzym Q10-status. Een pilotstudie uit 2012 laat zien dat ubiquinolsuppletie (2x30 mg/dag gedurende 6 maanden) bij mensen met myopathie door statinegebruik leidt tot afname van spierpijn met gemiddeld 54% en afname van spierzwakte met 44%.(46) In een andere klinische studie kregen proefpersonen met milde tot gematigde spierklachten door statinegebruik co-enzym Q10 (2x50 mg/dag gedurende 30 dagen) of placebo.(47) Bij 75% van de proefpersonen namen de spierklachten af; de pijnscores (Pain Severity Score, Pain Interference Score) daalden met respectievelijk 33,1 en 40,3%, vergeleken met placebo. Preklinisch onderzoek suggereert dat ubiquinol de spieren kan beschermen tegen statinegeïnduceerde rhabdomyolyse (ernstige acute afbraak van dwarsgestreept spierweefsel met spierpijn en spierkramp) door ondersteuning van de mitochondriale functie.(48) Wetenschappers hebben het vermoeden dat de verhoogde kans op diabetes mellitus door statinegebruik mede het gevolg is van statinegeïnduceerde verlaging van adiponectine en co-enzym Q10.(49)

Rode gist rijst (in combinatie met Q10) is overigens een effectief en veilig alternatief voor statines.(50) Een dierstudie uit 2014laat zien dat rode gist rijst de cholesterolspiegel net zo goed verlaagt als atorvastatine, maar niet zorgt voor stijging van creatinekinase, een biomarker voor myopathie.(51)

In de eerder verschenen complementair over ubiquinol (2010) zijn verschillende studies beschreven die aantonen dat de biologische beschikbaarheid van ubiquinol (gereduceerde, biologisch actieve coenzym Q10) na orale inname veel hoger is dan van ubiquinon (gewone, niet-actieve geoxideerde co-enzym Q10), vooral bij hogere doseringen. Een in-vitro studie uit 2014geeft aanvullende informatie over het opnameproces van co-enzym Q10 (ubiquinol en ubiquinon), toegevoegd aan yoghurt.(53) Het blijkt dat ubiquinol in het Caco-2-model voor instestinale absorptie veel kleinere micellen (vetbolletjes) vormt dan ubiquinon; de glutathionafhankelijke opname van ubiquinol via het darmepitheel (Caco-2 cellen) is mede daardoor significant beter. In het in-vitro onderzoek passeerde vijf keer meer ubiquinol het darmepitheel, vergeleken met ubiquinon. In werkelijkheid is het verschil in opname van ubiquinol en ubiquinon vermoedelijk nog groter; in de proefopstelling oxideert meer ubiquinol dan in het lichaam gebeurt na orale inname.(53) Het darmepitheel dient over voldoende glutathion te beschikken om ubiquinol in gereduceerde staat te houden.

In-vivo is de biologische beschikbaarheid van ubiquinol tot 6-10 keer hoger dan van ubiquinon.(19) Suppletie met 200, 300 of 450-600 mg ubiquinol per dag kan de plasmaspiegel van co-enzym Q10 bij gezonde volwassenen verhogen naar respectievelijk 4,3 μg/ml, 6-8 μg/ml en 8-10 μg/ml.(19,57,58) Bij gezonde mensen is de co-enzym Q10-plasmaspiegel circa 0,8- 1,2 μg/ml; bij een co-enzym Q10-tekort is deze 0,5-0,6 μg/ml of lager.(54)

In een diermodel voor mitochondriale encephalopathie door co-enzym Q10-deficiëntie is aangetoond dat suppletie met ubiquinol, vergeleken met ubiquinon, zorgt voor betere absorptie en opname op weefselniveau en in celmitochondriën.(55) Vermoedelijk komt (exogeen) ubiquinon na opname vanuit het maagdarmkanaal nauwelijks in mitochondriën terecht (maar vooral in lysosomen), terwijl exogeen ubiquinol mitochondriën wel goed kan bereiken, ook in hersenweefsel. De onderzoekers raden daarom aan beslist ubiquinol (en niet ubiquinon) te suppleren bij aangeboren en verworven co-enzym Q10-deficiëntie, mitochondriale ziekten, autisme en neurodegeneratieve ziekten (zoals de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, amyotrofische lateraalsclerose en de ziekte van Huntington).(55) Nog steeds wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan met ubiquinon, mogelijk omdat wereldwijd slechts één firma supplementen met ubiquinol in stabiele vorm produceert.

1. Garrido-Maraver J et al. Coenzyme Q10 therapy. Mol Syndromol 2014;5:187-197.
2. Yang YK et al. Coenzyme Q10 treatment of cardiovascular disorders of ageing including heart failure, hypertension and endothelial dysfunction. Clin Chim Acta. 2015;450:83-9.
3. Gao L et al. Effects of coenzyme Q10 on vascular endothelial function in humans: a meta-analysis of randomized controlled trials. Atherosclerosis 2012;221:311- 16.
4. Mantle D. Coenzyme Q10 and cardiovascular disease: an overview. Br J Cardiol. 2015;22:160.
5. Alehagen U et al. Cardiovascular mortality and N-terminal-proBNP reduced after combined selenium and coenzyme Q10 supplementation: a 5-year prospective randomized double-blind placebo-controlled trial among elderly Swedish citizens. Int J Cardiol. 2013;167(5):1860-6.
6. Zeb I et al. Aged garlic extract and coenzyme Q10 have favorable effect on inflammatory markers and coronary atherosclerosis progression: A randomized clinical trial. J Cardiovasc Dis Res. 2012;3(3):185-90.
7. Lee BJ et al. A significant correlation between the plasma levels of coenzyme Q10 and vitamin B-6 and a reduced risk of coronary artery disease. Nutr Res. 2012;32(10):751-6.
8. Larijani VN et al. Beneficial effects of aged garlic extract and coenzyme Q10 on vascular elasticity and endothelial function: The FAITH randomized clinical trial. Nutrition 2013;29(1):71-75.
9. Florkowski CM et al. Coenzyme Q10 and congestive heart failure: an evolving evidence base. Kardiol Polska 2015;73(2):1-7.
10. Mortensen SA et al. The effect of coenzyme Q10 on morbidity and mortality in chronic heart failure: results from Q-SYMBIO: a randomized double-blind trial. JACC Heart Fail. 2014;2(6):641-9.
11. Mortensen SA. Coenzyme Q10: will this natural substance become a guideline-directed adjunctive therapy in heart failure? JACC Heart Fail. 2015;3(3):270-1.
12. Zhao Q et al. Effect of coenzyme Q10 on the incidence of atrial fibrillation in patients with heart failure. J Investig Med. 2015;63(5):735-9.
13. Alehagen U et al. Reduced cardiovascular mortality 10 years after supplementation with selenium and coenzyme Q10 for four years: follow-up results of a prospective randomized double-blind placebo-controlled trial in elderly citizens. PLoS One. 2015;10(12):e0141641.
14. Onur S et al. Association between serum level of ubiquinol and NT-proBNP, a marker for chronic heart failure, in healthy elderly subjects. BioFactors 2015;41(1):35-43.
15. Del Pozo-Cruz J et al. Physical activity affects plasma coenzyme Q10 levels differently in young and old humans. Biogerontology 2014;15:199-211.
16. Díaz-Castro J et al. Coenzyme Q10 supplementation ameliorates inflammatory signaling and oxidative stress associated with strenuous exercise. Eur J Nutr. 2012;51:791-799.
17. Sarmiento A et al. Ubiquinol improves hematocrit and hemoglobin during strenuous exercise. Acta Physiologica 2014;212(S698):92.
18. Armanfar M et al. Effect of coenzyme Q10 supplementation on exercise-induced response of inflammatory indicators and blood lactate in male runners. Med J Islam Repub Iran. 2015;29:202.
19. Alf D et al. Ubiquinol supplementation enhances peak power production in trained athletes: a doubleblind, placebo controlled study. J Int Soc Sports Nutr. 2013;10:24.
20. Ben-Meir A et al. Coenzyme Q10 restores oocyte mitochondrial function and fertility during reproductive aging. Aging Cell. 2015;14(5):887-95.
21. Thakur AS et al. Effect of ubiquinol therapy on sperm parameters and serum testosterone levels in oligoasthenozoospermic infertile men. J Clin Diagn Res. 2015;9(9):BC01-3.
22. Safarinejad MR et al. Effects of the reduced form of coenzyme Q10 (ubiquinol) on sem*n parameters in men with idiopathic infertility: a double-blind, placebo controlled, randomized study. J Urol. 2012;188(2):526- 31.
23. Safarinejad MR. The effect of coenzyme Q10 supplementation on partner pregnancy rate in infertile men with idiopathic oligoasthenoteratozoospermia: an open-label prospective study. Int Urol Nephrol. 2012;44(3):689-700.
24. Cordero MD et al. Can coenzyme Q10 improve clinical and molecular parameters in fibromyalgia? Antioxid Redox Signal. 2013;19(12):1356-61.
25. Cordero MD et al. NLRP3 inflammasome is activated in fibromyalgia: the effect of coenzyme Q10. Antioxid Redox Signal. 2014;20(8):1169-80.
26. Sánchez-Domínguez B et al. Oxidative stress, mitochondrial dysfunction and, inflammation common events in skin of patients with Fibromyalgia. Mitochondrion. 2015;21:69-75.
27. Cordero MD et al. Oxidative stress correlates with headache symptoms in fibromyalgia: coenzyme Q₁₀ effect on clinical improvement. PLoS One. 2012;7(4):e35677.
28. Cordero MD et al. Coenzyme Q(10): a novel therapeutic approach for fibromyalgia? Case series with 5 patients. Mitochondrion. 2011;11(4):623-5.
29. Alcocer-Gómez E et al. Coenzyme Q10 regulates serotonin levels and depressive symptoms in fibromyalgia patients: results of a small clinical trial. J Clin Psychopharmacol. 2014;34(2):277-8.
30. Cordero MD et al. Oral coenzyme Q10 supplementation improves clinical symptoms and recovers pathologic alterations in blood mononuclear cells in a fibromyalgia patient. Nutrition. 2012;28(11-12):1200-3.
31. Cordero MD et al. Coenzyme Q10 in salivary cells correlate with blood cells in Fibromyalgia: improvement in clinical and biochemical parameter after oral treatment. Clin Biochem. 2012;45(6):509-11.
32. Alcocer-Gómez E et al. Effect of coenzyme Q10 evaluated by 1990 and 2010 ACR Diagnostic Criteria for Fibromyalgia and SCL-90-R: four case reports and literature review. Nutrition. 2013;29(11-12):1422-5.
33. Bullón P et al. AMPK phosphorylation modulates pain by activation of NLRP3 inflammasome. Antioxid Redox Signal. 2016;24(3):157-70.
34. Alcocer-Gómez E et al. NLRP3 inflammasome: a new target in major depressive disorder. CNS Neurosci Ther. 2014;20(3):294-5.
35. Damodaran LP et al. Urinary oxidative stress markers in children with autism. Redox Rep. 2011;16(5):216-22.
36. Gvozdjáková A et al. Ubiquinol improves symptoms in children with autism. Oxid Med Cell Longev. 2014;2014:798957.
37. Crane FL et al. Plasma membrane coenzyme Q: evidence for a role in autism. Biologics. 2014;8:199-205.
38. Carrasco J et al. The protective role of coenzyme Q10 in renal injury associated with extracorporeal shockwave lithotripsy: a randomised, placebo-controlled clinical trial. BJU Int. 2014;113(6):942-50.
39. Farsi F et al. Functions of coenzyme Q10 supplementation on liver enzymes, markers of systemic inflammation, and adipokines in patients affected by nonalcoholic fatty liver disease: a double-blind, placebo- controlled, randomized clinical trial. J Am Coll Nutr. 2015 Jul 9:1-8.
40. Farhangi MA et al. Oral coenzyme Q10 supplementation in patients with nonalcoholic fatty liver disease: effects on serum vaspin, chemerin, pentraxin 3, insulin resistance and oxidative stress. Arch Med Res. 2014;45(7):589-95.
41. Farazi A et al. Coenzyme q10 administration in community-acquired pneumonia in the elderly. Iran Red Crescent Med J. 2014;16(12):e18852.
42. Rahmani A et al. Coenzyme Q10 in combination with triple therapy regimens ameliorates oxidative stress and lipid peroxidation in chronic gastritis associated with H. pylori infection. J Clin Pharmacol. 2015;55(8):842-7.
43. El Morsy EM et al. Attenuating effects of coenzyme Q10 and amlodipine in ulcerative colitis model in rats. Immunopharmacol Immunotoxicol. 2015;37(3):244- 51.
44. Jhun J et al. Coenzyme Q10 suppresses Th17 cells and osteoclast differentiation and ameliorates experimental autoimmune arthritis mice. Immunol Lett. 2015;166(2):92-102.
45. Abdollahzad H et al. Effects of coenzyme Q10 supplementation on inflammatory cytokines (TNF-α, IL-6) and oxidative stress in rheumatoid arthritis patients: a randomized controlled trial. Arch Med Res. 2015;46(7):527-33.
46. Zlatohlavek L et al. The effect of coenzyme Q10 in statin myopathy. Neuroendocrinol Lett. 2012;33(S2):98-101.
47. Skarlovnik A et al. Coenzyme Q10 supplementasupplementation decreases statin-related mild-to-moderate muscle symptoms: a randomized clinical study. Med Sci Monit. 2014;20:2183-2188.
48. Vaughan RA et al. Ubiquinol rescues simvastatinsuppression of mitochondrial content, function and metabolism: implications for statin-induced rhabdomyolysis. Eur J Pharmacol. 2013;711(1-3):1-9.
49. Chan DC et al. Pathogenesis and management of the diabetogenic effect of statins: a role for adiponectin and coenzyme Q10? Curr Atheroscler Rep. 2015;17(1):472.
50. Brouwers K et al. Rode gistrijst goed alternatief bij intolerantie voor statines. Pharm Weekbl. 2015;150:34- 35.
51. Abdelbaset M et al. Red yeast rice and coenzyme Q10 as safe alternatives to surmount atorvastatininduced myopathy in hyperlipidemic rats. Can J Physiol Pharmacol. 2014;92(6):481-9.
52. Kalyan S et al. Nitrogen-bisphosphonate therapy is linked to compromised coenzyme Q10 and vitamin E status in postmenopausal women. J Clin Endocrinol Metab. 2014;99:1307–1313.
53. Failla ML et al. Increased bioavailability of ubiquinol compared to that of ubiquinone is due to more efficient micellarization during digestion and greater GSHdependent uptake and basolateral secretion by Caco-2 cells. J Agric Food Chem. 2014;62(29):7174-82.
54. Langsjoen PH et al. The clinical use of HMG CoAreductase inhibitors and the associated depletion of coenzyme Q10. A review of animal and human publications. Biofactors. 2003;18(1-4):101-11.
55. García-Corzo L et al. Ubiquinol-10 ameliorates mitochondrial encephalopathy associated with CoQ deficiency. Biochim Biophys Acta. 2014;1842(7):893-901.
56. Yoritaka A et al. Randomized, double-blind, placebo- controlled pilot trial of reduced coenzyme Q10 for Parkinson’s disease. Parkinsonism Relat Disord. 2015;21(8):911-6.
57. Hosoe K et al. Study on safety and bioavailability of ubiquinol (Kaneka QH) after single and 4-week multiple oral administration to healthy volunteers. Regul Toxicol Pharmacol. 2007;47(1):19-28.
58. Langsjoen PH et al. Comparison study of plasma coenzyme Q10 levels in healthy subjects supplemented with ubiquinol versus ubiquinone. Clinical Pharm in Drug Dev. 2014;3:13-17.
59. Kizaki K et al. Effect of reduced coenzyme Q10 (ubiquinol) supplementation on blood pressure and muscle damage during kendo training camp: a double-blind, randomized controlled study. J Sports Med Phys Fitness. 2015;55(7-8):797-804.